11 eta 19 urte arteko tarte hori, gutxi gorabehera, pertsonaren garapenean aldaketa nabarmenez josita dago. Garrantzi handia dute gizarte-inguruneak, haren arauek eta garapenaren berezko gatazkei aurre egiteko eta haiek konpontzeko moduek.

Pubertaroa haurtzaroaren eta gaztaroaren artean gainjarrita geratzen den aldi bisagra da. 11 eta 13 urte bitartean hasten da, bai neskentzat eta bai mutilentzat. Termino biologikoetan, pubertaroa haurrek beren garapen sexuala aurkezten duten faseari dagokio. Ondoren, helduaroari aurre egiteko beharrezkoak diren aldaketa mental eta psikologikoak datoz. Komeni da bereiztea nerabea helduengandik eta haurrengandik. Ez dira 'haur handiak', ezta 'heldu heldugabeak' ere. Arreta berezia eskatzen duten nerabeak dira, itxaropen handiko etapa bat hasten dutelako, eta bertan beren nortasuna hartzen dutelako. Pubertaroa 8 urte bete baino lehen hasten bada, garaia baino lehen hasten da. 14 urtera arte iristen ez bada, berantiartzat jotzen da. Kasu batean zein bestean, medikuarekin kontsultatzea komeni da. Nerabezaroan, disonantzia sortzen da: zein balio onartu berezkotzat, zein baztertu eta zein gorde aitak eta amak jasotakoetatik

Aldi hau bereziki delikatua da, eta batez ere indibiduala. Nahiz eta pertsona bakoitza subjektu desberdina izan, fase honetan bereizketa esponentziala da, adin bereko neska-mutilen garapenean aldakortasun handia baitago. Talde berean, zenbait alderditan homogeneoa, erabat aniñatutako itxura duten neska-mutilak eta bigarren mailako ezaugarri sexual erabat garatuak dituzten beste batzuk bizi dira: bilo sexuala, ahots-aldaketa, bular garatuak, hilekoa... Horren ondorioz, nerabea bere erreferentzia-taldearen eredutik oso urruti baldin badago, deseroso edo lekuz aldatuta egongo den aldi batetik igaro daiteke. Etapa honetan bidelagun izateko, funtsezkoa da gertatzen dena ulertzea, edo behintzat ulertzen saiatzea, eta, ahal den neurrian, zailtasunak, zalantzak eta baita errebeldia ere normaltasunaren eta naturaltasunaren eremura bideratzea

Aldaketa fisikoak

Pubertaroaren hasierako lehen aldaketa fisiologikoak garaieraren araberakoak izaten dira: bi urte inguru lehenago nesketan mutiletan baino. Behin betiko hazkundea 10 urterekin hasten da nesken kasuan, eta 12 urterekin mutilen kasuan. Bi urtean behin, hazkunde-gailur bat izaten da, eta, horren ondorioz, 7,5 eta 10 zentimetro arteko altuera irabazten da urtero. Altuera handiagoan, hezurren tamainan eraldaketak gertatzen dira, eta horrek aldaketak eragiten ditu pertsonaren fisionomian. Lehen hilerokoarekin, edo hazkunde-gailur baten ondoren, hormona femeninoak edo maskulinoak agertzen hasten dira. Hormona hauek bigarren mailako sexu aldaketen eragileak dira.

Neskatoen bilakaera fisikoak, mutilen kasuan bezala, pubiseko eta besapeko ilea agertzea eta genitalen eremuan kolore-aldaketak dakartza. Izerdia sortzen duten guruinak aktiboagoak daude, eta horrek izerdi gehiago egitea dakar. Sinuak hazi egiten dira, eta, batzuetan, bular batena bestearena baino nabarmenagoa da. Horrek ez du kezkaren seinale izan behar, zeren, denborarekin, tamaina berdindu egiten baita bi bularretan. Pubisa zabaldu eta eskuak luzatu egiten dira. Bularrak hazten hasi eta handik urtebetera, gutxi gorabehera, handitu egiten da altuera, menarkia edo lehen hilekoa agertu aurretik, eta emakumea emankor bihurtzen du ondorio guztietarako. Lehen arauetan normala da hilekoaren zikloak irregularrak izatea. Horrela, 24 eta 34 egun bitarteko iraupena izan dezakete, 3 eta 7 egun bitarteko iraupena izan dezakete, eta ez dira hilabete guztietan agertzen. Hilekoaren mina edo dismenorrea ez da ohikoa lehen hilekoarekin, baina nerabezaroan agertu ohi da. Lehen hilekoaren ondoren, neskatoak hazten jarraitzen du, bai altueran, bai bularren tamainan, eta bilo pubikoa nabarmenagoa eta lodiagoa egiten da. Ahotsean ere aldaketak daude, baina ez haurretan bezain nabarmen. Hazkuntza-aldi osoak 4-5 urte irauten du. Amaitzen denean, gorputza guztiz garatuta dago.

Sexu-harremanak pertsonen intimitatekoak dira, eta ez dugu zertan besteekin partekatu, hori egin nahi edo behar ez badugu

Nerabezaroko lehen urteekin, haurren heldutasun sexuala iristen da. Ilea agertzen da area pubikoan, galtzarbeetan eta 'bizarrean'. Gainera, ahotsa aldatu egiten da. Haurren gorputza heldutasun sexualerako prestatzen da hormona maskulinoak kopuru ugaritan ekoiztuz, barrabilak handitu eta eskrotoa ilundu egiten baitute. Oro har, zakilaren oinaldearen inguruan ile bakana agertzea izaten da haurrak bizi duen lehen aldaketa. Hazkunde-gailur baten aurretik gertatzen da. Hilabete hauetan ugatz-guruinak zertxobait igotzen badira, ez da kezkatzeko arrazoia, baina erne egotea komeni da, hilabete gutxiren buruan desagertzen direla ziurtatzeko. Zakilak haurtzarotik erekzioak izan baditzake ere, pubertaroa hasi zenetik bi urte betetzen direnean gertatzen da lehen semen-eiakulazioa, edo zakila hazi eta behin betiko tamainara iritsi denean. Masturbazio batean gerta daiteke, bat-batean fantasia sexual batean edo gauez, gaueko eiakulazio batean. Geroago, ilea galtzarbeetan eta aurpegian agertzen hasten da. Laringea hazi egiten da eta "Adanen sagarra" edo intxaurra ikusgarriago egiten du, ahotsaren tonua aldatzearekin batera, batzuetan hitz egitean "oilarrak" sortzen dituen prozesua. Hazkuntzaren iraupena 5 urtez luza daiteke, denbora horretan barrabilek handitzen jarraitzen dute, eta zakila lodiagoa bihurtzen da.

Aldaketa psikosexualak

• Bestearen erakargarritasun fisikoarekiko interesa agertzen da.
• Norbere erakargarritasuna zaindu eta nabarmentzeko interesa ere bai.
• Pertsona jakin batzuekin harremanak izateko eta lotura izateko joera sendotzen ari da.
• Sexu-bulkadaren funtzio psikologikoa gorpuzten du.
• Mundu emozionalak zentzumenen bidez espresatzea bilatzen du.
• Plazera lortzera bideratutako jokabideak agertzen dira (bestearekiko harremanean, edo autoestimulazioaren bidez).

Nerabezaroan izandako aldaketa fisikoek, sexuaz jakiteko gero eta interes handiagoa izatearekin batera, eta, ondorioz, sexualitateari buruzko ezagutza eta informazioa (askotan okerra) eskuratzearekin batera, identitate berri bat sortzen dute. Garai horretan, familiaren baitatik irten eta berdinen mundua sartzen eta partekatzen da, eta, ondorioz, familian sexuari eta sexualitateari buruz transmititzen diren sinesmenek talka egiten dute beste nerabe batzuek eta komunikabideek (Internet barne) ematen dizkioten sinesmenekin. Hala, disonantzia hau planteatzen da: zein balio hartu berezkotzat, zein baztertuko dituen eta zein kontserbatuko dituen gurasoengandik jaso dituenetatik. Hori guztia bere umore aldakorraren, bere suminkortasunaren eta zenbait erreakzio irrazionalen bidez adierazten da, bizitzen ari den barne gatazkaren adierazgarri direnak.

Sexu-harremanen hasiera

Helduek eta gazteek partekatzen duten zalantza bat da noiz hasi behar diren sexu-harremanak, are gehiago harreman horietan koitoa sartzen bada. Horrek haurdunaldia arriskuan jartzea eta sexu-transmisiozko gaixotasunak kutsatzeko arrisku handiagoa dakar. Hasteko une egokia zein den jakiteak kezkatzen du bereziki. Baina, egia esan, hasierak oso pixkanakakoak dira: eskutik heldu, musu bat aurpegian edo ahoan, laztanak... Hala ere, azkenean, sexu harremanak osorik hasteko adin egokia zein den jakitean zehazten da zalantza. Egokiena da psikologikoki prestatuta dagoen une horretara iristea, eta protagonistak zein guraso eta hezitzaileek erantzukizun- eta askatasun-ekintza gisa interpretatzea. Beraz, zalantza horren erantzuna ezin da murriztu hasteko adin bat eskaintzera, irizpide kronologikoa ez baitator beti bat heldutasun afektiboarekin. Erantzunak egoeraren analisi bat suposatzen du, hainbat faktore barne hartzen dituena.

Lehenik eta behin, nerabeak bere burua aztertu behar du, eta sexuaren aurrean duen jarrera pertsonala zein den jakin, baita beste pertsona batekin sexu-harremanak izatearen ondorioak bere gain hartzeko ardura duen ere. Haurdunaldia eta sexu-transmisiozko gaixotasunak prebenitzeko babes egokia lortzeko bezain heldua edo heldua izan behar du. Baina heldutasuna ere behar da erantzun emozional eta konplexuei aurre egiteko, oso garrantzitsuak baitira etorkizuneko portaera definitzeko. Maitasun-desengainuak hasten dira, maitemintzea, bestearen beharra.

Ondoren bestearen analisia dator, hau da, harremanak izango diren pertsonarena. Konfiantza eta errespetua eskaintzen dituela ziurtatu behar da. Pertsona egokia izan behar du intimitatea partekatzeko, eta askatasun osoz iritsi behar da hara, ez bestearen nahiak asetzeko, norberarenak ezagutu gabe.

Amaitzeko, familiaz, inguruaz eta taldeaz hausnartzea merezi du. Sexu-harremanak pertsonen intimitatekoak dira, eta, horregatik, ez dago behartuta gainerako pertsonekin harremanei buruzko xehetasunak partekatzera, non eta ez diren partekatu nahi edo ez diren partekatu behar; are gutxiago, sexualitatearen erabilerari buruz besteek emandako irizpenei jarraitu behar zaie. Lagunak lagun hurkoa errespetatzen duten neurrian dira lagunak, eta maite ez dituen edo maite ez dituen gauzak egitera eramaten ez duten neurrian. Gurasoei, oro har, kosta egingo zaie seme-alabak izaki sexualtzat ulertzea. Hori ulergarria da, baina ez ditu seme-alaben askatasuna mugatzera bultzatu behar.