A sexualidade nas diferentes etapas da vida e en situacións especiais

Este período, que ocupa aproximadamente a pinza entre os 11 e os 19 anos, está infestado de cambios moi significativos no desenvolvemento da persoa. Cobran unha significativa importancia a contorna social, as súas normas e os modos de afrontar e resolver os conflitos propios do desenvolvemento.

A puberdade é un período bisagra que queda solapado entre a infancia e a mocidade. O seu inicio ocorre entre os 11 e 13 anos, tanto para as nenas como para os nenos. En termos biolóxicos, a puberdade refírese á fase na que os nenos e nenas presentan o seu desenvolvemento sexual. Despois chegan os cambios mentais e psicolóxicos, necesarios para afrontar a vida adulta. Convén distinguir ao adolescente dos adultos e dos nenos. Non son 'nenos grandes', nin 'adultos inmaturos'. Son adolescentes que requiren de especial atención, debido a que empezan unha etapa de grandes expectativas na que adquiren a súa propia identidade. Si o inicio da puberdade comeza antes dos 8 anos, considérase prematuro. Si non chega até os 14 anos, cualifícase como tardío. En ambos os casos convén consultar co médico. Na adolescencia prodúcese a disonancia entre que valores asumir como propios, cales rexeitar e cales conservar dos recibidos polo pai e a nai

Este período é especialmente delicado, e sobre todo individual. Aínda que cada persoa é un suxeito diferente, nesta fase a distinción é exponencial pola gran variabilidade no desenvolvemento en mozos e mozas da mesma idade. Nun mesmo grupo, nalgúns aspectos homoxéneo, conviven mozos e mozas de aspecto completamente aniñado con outros coas características sexuais secundarias plenamente desenvolvidas: vello sexual, cambio de voz, seos desenvolvidos, menstruación... Isto pode facer que o adolescente pase por un período no que si está moi afastado do modelo do seu grupo de referencia atópese incómodo ou desprazado. Para acompañarlle nesta etapa é fundamental entender, ou polo menos tentar entender o que sucede e, na medida en que se poida, reconducir as dificultades, as dúbidas e mesmo a rebeldía ao campo da normalidade e a naturalidade

Os cambios físicos

Os primeiros cambios fisiolóxicos durante o inicio da puberdade preséntanse con relación á estatura, preto de dous anos antes nas nenas que nos nenos. O crecemento definitivo comeza ao redor dos 10 anos nas nenas e aos 12 anos nos nenos. Experiméntase un pico de crecemento cada dous anos e supón gañar entre 7,5 e 10 centímetros de altura cada ano. Á maior altura súmanse transformacións no tamaño dos ósos, o que produce cambios na fisionomía da persoa. Coa primeira menstruación, ou ao termo dun pico de crecemento, empezan a actuar as diferentes hormonas femininas ou masculinas. Estas hormonas son as causantes dos cambios sexuais secundarios.

A evolución física nas nenas, do mesmo xeito que nos nenos, inclúe a aparición de vello púbico e axilar, e cambios de coloración na zona xenital. As glándulas que producen a suor están máis activas, o que supón maior sudoración. Chega o crecemento dos seos e algunhas veces é máis prominente o dunha mama que o da outra. Isto non debe ser signo de preocupación porque, co tempo, o tamaño iguálase en ambos os seos. A pube ensánchase e as mans alárganse. Preto dun ano despois de iniciado o crecemento dos seos, experiméntase un aumento de estatura, antes de aparecer a menarquia ou primeira menstruación, que converte á muller en fértil para todos os efectos. Durante as primeiras regras é normal que os ciclos menstruais sexan irregulares. Así, poden comprender entre 24 a 34 días, presentar unha duración entre 3 e 7 días, e non aparecer todos os meses. A dor menstrual ou dismenorrea é pouco común coa primeira menstruación, pero adoita aparecer durante a adolescencia. Despois da primeira regra, a nena segue crecendo tanto en talla como no tamaño dos seus seos, e o vello púbico faise máis aparente e groso. Tamén hai cambios na voz, aínda que non de maneira tan notable como nos nenos. Todo o período de crecemento dura entre 4 e 5 anos. Ao seu termo, o corpo está completamente desenvolvido.

As relacións sexuais pertencen á intimidade das persoas, e non temos obrigación de compartilas cos demais salvo se queremos ou necesitamos facelo

Cos primeiros anos da adolescencia chega a madurez sexual dos nenos. Aparece o pelo na área púbica, sobre as axilas e a 'barba'. Ademais, cambia a voz. O corpo dos nenos prepárase para a madurez sexual coa produción de hormonas masculinas en cantidades abundantes, que causan o agrandamiento dos testículos e o oscurecimiento do escroto. Polo xeral, o primeiro cambio que vive o neno é a aparición de pelo ralo ao redor da base do pene. Sucede antes dun pico de crecemento. Si nestes meses hai leve aumento das glándulas mamarias non é motivo de preocupación, pero convén estar atento para asegurarse de que desaparecen aos poucos meses. Aínda que o pene pode ter erecciones desde a infancia, a primeira eyaculación de seme prodúcese cando se cumpren os dous anos do inicio da puberdade, ou cando o pene creceu e alcanzou o seu tamaño definitivo. Pode suceder nunha masturbación, de maneira espontánea cunha fantasía sexual ou durante a noite nunha eyaculación nocturna. Máis tarde, o pelo empeza a aparecer nas axilas e no rostro. A laringe crece e fai máis visible a noz ou "mazá de Adán", de maneira simultánea ao cambio no ton da voz, un proceso que ás veces produce "galos" ao falar. A duración do crecemento pode prolongarse durante 5 anos, tempo no que os testículos seguen aumentando, e o pene tórnase máis groso.

Cambios psico-sexuais

• Aparece un interese polo atractivo físico do outro.
• Tamén un interese por coidar e resaltar o propio atractivo.
• Afiánzase a tendencia á relación e ao vínculo con determinadas persoas.
• Toma corpo a función psicolóxica do impulso sexual.
• O mundo emocional busca expresarse a través dos sentidos.
• Aparecen condutas tendentes a obter pracer (en relación co outro, ou a través da autoestimulación).

Os cambios físicos sufridos na adolescencia, unidos a un interese crecente por saber de sexo e, en consecuencia, pola adquisición duns coñecementos e información (moitas veces errónea) sobre sexualidade, fan que se vaia formando unha nova identidade. Neste período sáese do seo familiar para ir entrando e compartindo o mundo dos iguais, co que supón o choque das crenzas transmitidas na familia sobre sexo e sexualidade coas que outros adolescentes e os medios de comunicación (incluíndo Internet) achéganlle. Así, exponse a disonancia entre que valores asumir como propios, cales vai rexeitar e cales conservar dos que recibiu dos seus pais. Todo iso maniféstase a través do cambiante do seu humor, do seu irascibilidad e de certas reaccións irracionais, que son a expresión do conflito interior que está a vivir.

O inicio das relacións sexuais

Unha dúbida que comparten adultos e mozos é cando se deben iniciar as relacións sexuais, máis se estas inclúen o coito, o que implica risco ao embarazo e maior perigo de contaxio de enfermidades de transmisión sexual. Preocupa en especial o como saber o momento axeitado para iniciarse. Aínda que, en realidade, os comezos son moi paulatinos: collerse da man, un bico na cara ou na boca, caricias... No entanto, ao final a dúbida concrétase en saber cal é a idade boa para empezar as relacións sexuais completas. O ideal é que se chegue a ese momento preparado psicoloxicamente e que tanto o protagonista como os seus proxenitores e educadores interpréteno como un acto de responsabilidade e liberdade. Por tanto, a resposta a esa dúbida non se pode reducir a ofrecer unha idade para iniciarse, porque o criterio cronolóxico non sempre se corresponde coa madurez afectiva. A resposta supón unha análise da situación que comprende diferentes factores.

En primeiro lugar, o adolescente debe analizarse a si mesmo e descubrir cal é a súa actitude persoal ante o sexo, así como se é responsable para asumir as consecuencias de manter relacións sexuais con outra persoa. Debe ser o suficientemente maduro ou madura como para adquirir unha protección axeitada para previr un embarazo e enfermidades de transmisión sexual. Pero tamén hai que ser maduro para facer fronte a unhas respostas emocionais e complexas, moi importantes para definir o futuro comportamento. Inícianse os desenganos amorosos, o namoramento, a necesidade do outro.

Despois chega a análise do outro, é dicir, da persoa coa que se vai a ter relacións. Hai que estar seguro de que ofrece confianza e respecto. Debe ser unha persoa axeitada coa que compartir a intimidade, e á que se chega desde a plena liberdade, non co propósito de satisfacer os desexos do outro sen coñecer os propios.

Para terminar, merece a pena reflexionar sobre a familia, a contorna e o grupo. As relacións sexuais pertencen á intimidade das persoas, e por iso non hai obrigación de compartir cos demais detalles sobre elas, salvo se quérese facer ou se necesita facelo; moito menos seguir os ditames dos outros sobre o exercicio da sexualidade. Os amigos o son na medida en que respectan ao próximo e non lévanlle a facer cousas que non quere ou non está seguro de querer. Aos pais e nais, polo xeral, custaralles entender aos seus fillos como seres sexuais. Isto resulta comprensible pero non debe empuxarlles a coartar a liberdade dos seus fillos.