A sexualidade nas diferentes etapas da vida e en situacións especiais

Nos anos noventa empezouse a usar o termo de "andropausia" para denominar un estado de deterioración que coa idade sucede nos homes, e acuñouse así pola aparente similitude do proceso masculino coa menopausa da muller, aínda que se comprobou que ambas as vivencias non son iguais.

Chamamos andropausia ao proceso polo que as capacidades sexuais do home van declinando coa idade, do mesmo xeito que outras funcións orgánicas. Así como á muller non lle é posible procrear cando alcanza o climaterio e ese período é identificado claramente coa chegada da menopausa, no home prodúcese unha progresiva perda da súa potencia sexual, sen que chegue a un final concreto, como ocorre na muller. O home, debido á constante produción de espermatozoides, pode procrear e ter a capacidade de procrear até moi avanzada idade, mesmo superados os 70 anos. Por iso, considérase que o termo andropausia (do grego andro: home, e pausia: cesamento) non é correcto, do mesmo xeito que tampouco o sería climaterio masculino porque mentres na muller hai un inicio claro da menopausa, coincidente co fin da menstruación, no home non hai un momento concreto da súa vida para a aparición da andropausia. Isto débese a que o testículo do home pode conservar até o final a capacidade de producir espermatozoides e hormonas.

Segundo cada individuo, este período iniciarase en unmomento ou outro, condicionado por unha serie de factores: tensión, alimentación, actividade física, factores hereditarios, tipo de vida sexual. Podemos pensar que a andropausia é progresiva e con características propias en cada suxeito.

A andropenia engloba as alteracións relacionadas coa diminución do nivel de andrógenos que sente o home a partir dos 50 anos

Algunhas características deste proceso, relacionadas co déficit de testosterona son o descenso da libido, o cansazo, a debilidade xeral e falta de apetito sexual.

En determinados círculos científicos proponse en vez do termo andropausia o termo andropenia (do grego andro: home; e penia: carencia), que parece máis apropiado. Así pois, baixo o termo andropausia, ou mellor andropenia, englóbanse as alteracións que comezan a afectar o home desde os 50 anos e que teñen que ver co progresivo descenso do nivel de andrógenos ou hormonas masculinas. Estas hormonas estimulan o desenvolvemento dos caracteres sexuais propios do home, así como do aumento tanto da forza como da masa muscular. A súa actividade repercute en numerosos procesos orgánicos, pero as súas consecuencias afectan en especial á capacidade sexual.

Os cambios e síntomas que provoca a andropenia maniféstanse non só sobre a función sexual. Tamén pode xerar un efecto negativo no estado de ánimo, con posible irritabilidad, desasosego e mesmo tendencia á depresión. Non é infrecuente que na parella, tras unha plácida convivencia de décadas, desencadéense problemas de relación, segundo logren adaptarse ou non aos normais cambios vitais que ambos os membros experimenten, xa sexa a menopausa, a andropenia ou ambas simultaneamente.

No ano 2004 déronse a coñecer os resultados da Primeira Enquisa Nacional sobre Saúde do Home e andropenia. Unha das súas principais conclusións foi "a necesidade de incrementar o coñecemento que existe sobre a andropenia ou andropausia, posto que o 70% dos homes españois de entre 45 e 74 anos non a coñecen, aínda que unha alta porcentaxe (52%) desta poboación presenta sintomatología relacionada con esta síndrome, que afecta non só á calidade de vida, senón a funcións físicas e mentais"

Os cambios na esfera sexual que experimentan os homes que a presentan, ao redor da metade da poboación masculina en idades próximas aos 60 anos, son os derivados do progresivo descenso nos niveis de testosterona pola diminución de maneira natural e progresiva da función testicular:

• Signos físicos de hipogonadismo: diminución do desexo sexual, do volume de ambos os testículos e alteración dos caracteres sexuais propiamente masculinos con diminución do vello da cara e da pube, etc.
• Deterioración da calidade seminal e a capacidade fecundatoria, con menor volume e proxección na eyaculación.
• Erecciones menos firmes debido a unha perda máis rápida da vasocongestión xenital, polo que son necesarios máis estímulos físicos e maior tempo para alcanzar a excitación.
• Orgasmos que se perciben como menos intensos e de menor duración.
• Descenso na produción doutras hormonas, como a do crecemento (GH ou Somatotrofina producida no hipotálamo) e das glándulas suprarrenais (noradrenalina, adrenalina e corticoides) que teñen un papel central en toda a fisiología corporal.
• Ginecomastia, é dicir, aumento do tamaño das mamas.

Estes cambios provocan diminución da masa muscular e acumulación de graxas, o que pode xerar aumento do colesterol, tendencia á obesidade e a sufrir enfermidades cardiovasculares.

A vellez non é unha etapa asexuada, posto que o ser humano non só depende de niveis hormonais e mensaxes xenéticas, os matices psicolóxicos son importantes

O tratamento hormonal de substitución con testosterona ten bos resultados, pero ten unha influencia negativa sobre o cancro de próstata. Esta é unha patoloxía relativamente frecuente no home a partir dos 50 anos, coincidindo cun aumento de tamaño que obstruye a saída dos ouriños pola compresión da uretra. Por iso é polo que sexa recomendable a revisión prostática a partir desta idade.

A alteración na sexualidade tan só é unha parte do trastorno. Con todo, fai que o home sinta que vai perdendo o seu masculinidad, a súa potencia sexual e parte do seu atractivo, o que pode conducir a unha deterioración na súa autoconfianza e autoestima. Si non dispón de información suficiente para entender o proceso no que está inmerso, a fin de adaptarse á súa nova realidade, vivirao cun profundo sentimento de perda e de fracaso e pode caer nunha situación de desánimo, que, cando menos, minguará a súa capacidade de goce das actividades cotiás. No entanto, aínda que hai un certo descenso do 'rendemento sexual' nos aspectos físicos, persiste a satisfacción psicolóxica e emocional, mellorando nalgúns casos.

Aínda que o paso do tempo e o envellecemento vívense por moitas persoas como algo negativo, en realidade é unha etapa vital máis, nin mellor nin peor que outras, tan só distinta, e a percepción das 'supostas perdas' en realidade son adaptacións a novos ciclos vitais que veñen marcados de maneira sabia pola propia natureza. A andropenia, como a menopausa, non se vive do mesmo xeito por todos os homes, e moitos homes e mulleres gozan nesta etapa da súa vida unha satisfactoria vida sexual.

Non todos os efectos da andropenia son negativos. Hai orgasmos satisfactorios até idades superiores aos 90 anos; a resposta sexual é máis longa, co que trastornos sexuais que se presentan en épocas anteriores como a eyaculación precoz son infrecuentes e a muller que require dunha estimulación máis prolongada pode experimentar unha maior satisfacción.

Na nosa cultura está moi estendida a idea de que a vellez é unha etapa asexuada. Con todo, a sexualidade humana, a diferenza da doutras especies, non é só un proceso orgánico baseado en niveis hormonais e mensaxes xenéticas, senón que o home e a muller gozan dunha sexualidade enriquecida por matices psicolóxicos moi acusados, que ás veces contan máis que os aspectos meramente físicos e que dan lugar a unha gran diversidade de desexos, actividades e preferencias. Unha persoa ou unha parella pode sentir rebrotar de novo a súa sexualidade a moi avanzada idade, con maior comprensión e entrega que en idades máis novas. Desde logo, co transcurso dos anos a sexualidade debe cambiar nos seus ritmos e as súas formas de expresión, o que non indica que empeore, só se modifica.

Algúns homes de idade avanzada senten desdichados coa sexualidade que viven porque non comprenderon que a súa nova realidade, é dicir, o natural receso que se experimenta na andropenia, non lles permite expresarse sexualmente como cando eran máis novas e viven con amargura estes cambios. As persoas que os entenden e saben adaptarse a eles teñen a chave que abre a porta dunha satisfactoria sexualidade a calquera idade.