Saúde e sexualidade

Moitos medicamentos aos que con frecuencia se lles achacan efectos sexuais adversos utilízanse para tratar enfermidades que por si mesmas poden producir alteracións na esfera sexual. Os antihipertensivos e os psicofármacos relacionáronse con estas alteracións, pero a impotencia é frecuente en pacientes hipertensos, mesmo sen tratar, e a incidencia de trastornos sexuais en pacientes psiquiátricos non tratados pode alcanzar ao 70%.

Tamén as disfuncións sexuais son máis frecuentes entre a poboación enferma que entre a sa, e a idade inflúe negativamente no rendemento sexual, o mesmo que o alcol e o tabaco. O feito de que moitos pacientes saiban que algúns fármacos poden afectar a súa sexualidade pode chegar a provocar eses efectos.

A fisiología da resposta sexual, con matices, parece ser similar en ambos os sexos, polo que en teoría os fármacos afectan de forma moi parecida ao home e á muller. No entanto, a resposta sexual de cada persoa é variable e a influencia que os fármacos poden exercer sobre ela depende da dose e duración do tratamento, da acción doutros medicamentos tomados de maneira simultánea e de diversos factores físicos (integridade dos órganos sexuais, suficiencia hormonal e función vascular e neurolóxica) e psicolóxicos. Así, un fármaco pode ser tolerado por un paciente e noutro, pola contra, causar problemas sexuais.

A resposta sexual de cada persoa é variable e a influencia dos fármacos depende da dose e a duración do tratamento

En xeral, o trastorno sexual inducido polos medicamentos adoita remitir cando se reduce a dose ou se retira a medicación. O comezo das alteracións pode suceder pasadas unhas horas, semanas e mesmo meses, desde o inicio da toma do medicamento ou do incremento do seu dosificación.

Dos fármacos aos que se lles achacou efectos sobre a esfera sexual destacan os seguintes:

• Fármacos utilizados para o tratamento da hipertensión arterial (antihipertensivos). Entre eles, os diuréticos tiazídicos poden provocar diminución do desexo sexual, disfunción eréctil e diminución da lubricación vaxinal. Os betabloqueantes poden xerar alteracións na libido, así como da función eréctil. Os antihipertensivos de acción central (clonidina, metildopa), cada vez máis en desuso, poden diminuír a libido e provocar alteracións na eyaculación (retrógrada e atrasada) e ginecomastia. No campo do tratamento da hipertensión é bo comentar que os medicamentos máis utilizados -IECAS, ARA II e calcioantagonistas- carecen de efectos sexuais adversos.
• Medicamentos indicados para os trastornos mentais. Os antipsicóticos, utilizados para trastornos mentais severos como paranoias, psicoses ou esquizofrenia, vinculáronse coa produción de alteracións sexuais, disfunción eréctil ou eyaculatoria e, en menor grao, diminución da libido e aínda con menor frecuencia aumento da libido e priapismo, que consiste nunha erección persistente e ás veces dolorosa que se presenta a miúdo sen estimulación sexual e que require atención médica urxente. Estes efectos adoitan ser doses-dependentes (só aparecen cando se está tomando a medicación), salvo no caso do priapismo, e relaciónanse con calquera tipo de antipsicóticos. Na muller, ademais do descenso da libido, pode provocar alteracións menstruais.

Os antidepresivos relacionáronse con trastornos sexuais que poden afectar a calquera das fases da función sexual. En relación aos fármacos antiparkinsonianos notificáronse casos illados de aumento da libido e hipersexualidad en pacientes tratados con levodopa e cabergolina. O efecto parece ser dose-dependente e reversible.

Non é común o prexuízo da función sexual polo uso de tranquilizantes maiores, e entre os menores, as benzodiacepinas poden diminuír a libido, aínda que nalgúns pacientes a diminución da ansiedade que lles causan estes fármacos favorece a función sexual.

En canto aos tratamentos hormonais, destacamos que os esteroides anabolizantes, corticosteroides e estrógenos diminúen os niveis de testosterona, o que provoca diminución da libido e impotencia, e os andrógenos, ademais dos efectos comentados no home con problemas de próstata, poden producir atrofia testicular e ausencia de espermatozoides no seme (azoospermia). Os estrógenos, utilizados como método contraceptivo na terapia hormonal substitutiva ou nalgúns cancros (sobre todo de mama e próstata) poden producir na muller tanto incremento como diminución da libido, e diminución da libido e impotencia no home.

A cimetidina, moi utilizada en tempos pasados para o tratamento da hipersecreción gástrica e hoxe en desuso, pode producir diminución do desexo sexual, impotencia e ginecomastia (desenvolvemento mamario excesivo no home) que se explica pola diminución dos niveis de testosterona. Os fármacos máis empregados como famotidina, ranitidina e omeprazol non parecen ter devandito efecto.