A sexualidade nas diferentes etapas da vida e en situacións especiais

Desde a visión da vida sexual do ser humano como algo flexible, cambiante e en permanente proceso de transformación, cáptase en toda a súa fondura a realidade do feito sexual. A sexualidade non ten unha soa función, nin é algo particular dun período da vida do ser humano. Non é algo ríxido desde que nacemos até a nosa morte. Cada etapa da nosa vida ten as súas peculiaridades e a sexualidade non é allea a esta realidade. Por iso, unha visión positiva, enriquecedora e responsable das bondades do sexo permite gozar do bo da nosa sexualidade en cada un dos períodos da vida.

A infancia, á que se considerou un período asexuado da vida ten, pola contra, unha gran importancia na formación do ser sexuado. Cando nacen, a nena e o neno teñen un patrón de conduta sexual pouco diferenciado. Fóra dos órganos xenitais, distintos en cada sexo, o comportamento motor e sensorial é semellante en ambos.

Neste período, que se prolonga desde o nacemento á adolescencia, prodúcense unha serie de cambios físicos e psíquicos que constitúen o desenvolvemento. Para comprender esta etapa como xénese da sexualidade humana hai que ter en conta os seguintes aspectos:

• O ser humano nace cunhas estruturas centrais activas que son determinantes da frecuencia, a forma e a orientación da conduta sexual. Estas estruturas relaciónanse e adaptan á realidade externa e ao suxeito.
• O desenvolvemento sexual é froito da persoa e do seu modo de actuar, da relación co seu medio e das circunstancias que del emanan.
• En paralelo cos aspectos biolóxicos cos que nacemos, comezan a influírnos unha serie de determinantes externos ao suxeito e cambiantes no tempo. Entre eles podemos falar de factores culturais, relixiosos, ideolóxicos e sociais. Maniféstanse a través das pautas de crianza e criterios educativos referidos ao dimorfismo sexual (o feito de que na especie animal humana hai dous sexo, o feminino e o masculino), cunha marcada influencia na diferenciación psicosexual entre nenas e nenos. Por iso podemos considerar dun modo xenérico que o desenvolvemento sexual é consecuencia da interacción do suxeito (formado polo seu corpo e a súa psique), o seu medio socio-cultural e os acontecementos que vaia experimentando.

Características propias desta etapa

A sexualidade infantil ten unha serie de características que a fan diferente á doutras etapas da vida:

• A sexualidade nas etapas posteriores da vida vai ter a súa base na sexualidade infantil.
• O xenital non ten importancia nesta etapa.
• Os aspectos sociais e afectivos asociados ao sexual teñen unha gran relevancia.
• Os xogos sexuais deste período baséanse na enorme curiosidade e a tendencia a imitar que lle son propias.
• As expresións da sexualidade nesta etapa reflicten as necesidades do propio desenvolvemento.
• O que se poidan establecer vínculos afectivos satisfactorios neste período vai facilitar un referente para un desenvolvemento armónico na idade adulta.
• As preferencias sexuais non están determinadas.

Superar problemas como os celos permiten ver o mundo de modo menos egoísta e aprender que compartir non é perder senón gañar

Primeiro ano de vida

Neste período a relación entre o bebé e a súa nai ten un efecto modelador de enorme importancia. Hai autores que falan de que a vinculación no contacto, o apego e a separación van constituír o núcleo da personalidade e a sexualidade do suxeito no futuro.

Dos 2 aos 6 anos

Nesta etapa da vida do neno e a nena hai unha serie de cambios fundamentais (motores e intelectuais) para o seu desenvolvemento en xeral e que terán un significado especial para o desenvolvemento sexual.

• O control de esfínteres e o modo de afrontar os pais e nais as circunstancias que os rodean pode influír no desenvolvemento da sexualidade do adulto.
• Os problemas de celos e a súa superación vanlle a permitir ver o mundo das relacións de modo menos egocéntrico e aprender que compartir non é perder, senón gañar.
• A curiosidade que sente nesta etapa faise extensiva tamén á súa sexualidade. Por iso é polo que poidamos falar de curiosidade informativa cara ao mundo que lle rodea, curiosidade polo físico e o emocional, e tamén no plano sexual. O neno explora o seu propio corpo e as sensacións que vai percibindo. Aquí córrese o risco de que a actitude dos adultos non sexa colaboradora. Deben evitarse os xestos de desaprobación, os silencios ou a incomodidade, porque se converten nun cúmulo de mensaxes para os nenos e as nenas que inflúen de maneira notable na percepción que terán sobre o seu corpo. É evidente que o neno ou a nena van sentir curiosidade polo outro ou outra. Quererán investigar nas diferenzas físicas; aparecen condutas que se poden denominar como voyeuristas (mirar) e exhibicionistas (mostrarse). Comezan os xogos nos que os/as nenos/as imitan condutas de marcado carácter sexual, que ven na súa contorna, na televisión etc. Mesmo nos últimos anos desta etapa co mienzan as actividades autoexploratorias e autoestimulatorias que poden xerar angustia nos maiores e provocar reaccións reprobatorias cara ao menor se non se contemplan como naturais e non xúlganse nin se tentan corrixir. Nesta etapa ten unha especial importancia o proceso de identificación e imitación de modelos de conduta sexual, que comezan a definir as actitudes ante a sexualidade e os modos de relacionarse nos planos erótico e afectivo.

Dos 7 aos 10 anos

Neste período o neno e a nena son máis autónomos, manéxanse mellor no mundo real e coñecen a súa identidade sexual. Por outra banda, a escola adquire unha maior importancia no seu desenvolvemento, aínda que de pouco serve nesta disciplina se o mundo académico continúa sen achegar ningún tipo de educación sexual regrada. É un período no que as prohibicións en todo o concernente ao corporal e ao sexual fanse moito máis explícitas. Por iso é polo que as condutas sexuais fáganse menos espontáneas e abertas, sexan máis sutís e ocultas, e logren pasar desapercibidas a ollos dos adultos. De maneira errónea, estas condutas poden levar a considerar esta etapa como de desinterese sexual ou período de latencia. Con todo, persisten os xogos sexuais, que, aínda que adquiren unhas motivacións engadidas, parten da curiosidade como elemento básico. O neno e a nena afírmanse no que coñecen por observación da conduta dos adultos; son conscientes das sensacións físicas e emocionais asociade as ao contacto e a proximidade física; experimentan a excitación sexual e a relación afectivo-sexual co seu grupo de iguais. Por iso, as actitudes de reprobación ou castigo pola súa curiosidade poden ter unha influencia negativa no desenvolvemento posterior da esfera psico-sexual da persoa.