Saúde e sexualidade

As enfermidades mentais adoitan provocar con frecuencia trastornos sexuais. A depresión cóntase entre as enfermidades que máis a miúdo xera estes problemas e, dada a súa elevada frecuencia (en España afecto aproximadamente ao 10% dos adultos e ao 20% dos pacientes que teñen algunha enfermidade), supón un problema de saúde de gran magnitude.

A depresión pode ter diferentes graos de severidade. Varía desde unha depresión reactiva provocada por algún acontecemento que se vive dunha maneira moi negativa, como a perda dun ser querido, á depresión maior de extrema gravidade, ou aos trastornos bipolares nos que se alternan fases de depresión con outras nas que o ánimo está elevado, expansivo ou irritable.

O máis frecuente é que a depresión se presente cunha serie de síntomas entre os que sobresae a tristeza profunda, o humor depresivo, as ideas de ruína e de ausencia de futuro, o pranto fácil e constante, e a incapacidade para gozar con actividades que antes resultaban pracenteiras. Son frecuentes os intentos de suicidio, que consuman entre o 10% e o 15% dos pacientes. A miúdo o cadro é máis sutil e evidénciase desgana, desánimo, pesimismo, poucas ganas de levantarse pola mañá, insomnio, trastornos no apetito, etc. Outras veces a enfermidade é difícil de recoñecer porque se presenta enmascarada con outras como alcoholismo, drogadiccións, fobias, trastornos de pánico ou consumo de fármacos como os ansiolíticos.

Na depresión é moi corrente a desaparición de calquera tipo de desexo sexual, así como da capacidade para gozar das fantasías sexuais, tanto no home como na muller. Só nun terzo dos pacientes deprimidos prodúcense trastornos sexuais graves, disfunción eréctil no home e ausencia de orgasmos (anorgasmia) e coito doloroso (dispareunia) na muller.

Nos pacientes que sofren depresión, o prioritario é curala, pero o tratamento pode mellorar cunha intervención simultánea dos trastornos sexuais

A disfunción eréctil sucede entre o 18% e o 35% dos pacientes depresivos, pero a porcentaxe aumenta até afectar ao 90% en depresións moi graves, o que non é só debido á enfermidade, senón tamén á inhibición do desexo sexual e aos efectos secundarios dos psicofármacos, que contribúen de forma importante á súa aparición. Os medicamentos máis utilizados para tratar a depresión, os ISRS (inhibidores selectivos da recaptación da serotonina), que son magníficos fármacos antidepresivos, inducen disfunción eréctil como media en case o 30% dos pacientes. Outros medicamentos tamén utilizados, como a clomipramina, provocan trastornos sexuais até no 50% dos casos. A velanfaxina faio nun 36% dos pacientes e a risperidona no 44%.

Nos pacientes con depresión que sofren problemas sexuais, o prioritario, sen dúbida, é tratar a depresión. No entanto, diversos estudos demostraron que os resultados terapéuticos melloran si realízase un tratamento integral, con intervención simultánea sobre a depresión e o trastorno sexual. Gran parte dos pacientes que toman antidepresivos sofren, durante o tratamento, menoscabo da súa capacidade sexual, que si é identificada polo paciente (o que sucede con frecuencia), adoita ser moi mal tolerada e empúxalle ao abandono do fármaco antidepresivo, tan esencial para tratar a súa enfermidade. Esta actitude comporta un grave risco para a súa integridade, dada a alta incidencia de suicidios entre os pacientes que non son tratados de forma correcta. Diversas investigacións confirmaron que a abordaxe terapéutica simultáneo de depresión e disfunción sexual mellora a calidade de vida do paciente e facilita unha recuperación máis rápida da enfermidade depresiva porque potencia o cumprimento do tratamento.

De especial interese nos pacientes é o uso de ansiolíticos como as benzodiazepinas, medicamentos utilizados con profusión, case sempre por automedicación ou facilitados por familiares ou veciños. Aínda que no inicio do tratamento da depresión adoitan estar indicados, non o están na fase posterior e o médico de familia ou o psiquiatra adóitaos retirar con rapidez (adoitan comezar a facelo ás 3-4 semanas de tratamento), debido aos problemas que o seu uso crónico leva, entre os que destacan: o posible empeoramento da depresión (con incremento do risco de suicidio), a súa capacidade de xerar adicción ou dependencia con necesidade de incremento de dose e a indución de trastornos de memoria.

Noutras enfermidades mentais como a ansiedade e as fobias relacionadas con temas sexuais tamén hai un alto índice de disfuncións sexuais. Na esquizofrenia alcanza porcentaxes superiores ao 50%.